Impressie Platformbijeenkomst 11 mei 2023 (Markermeer-IJmeer)

Op 11 mei 2023 vond in Lelystad weer een Platformdag plaats voor de IJsselmeercommunity. Ditmaal met als thema het ecologisch functioneren van het Markermeer-IJmeer.

Geïnspireerd door de informatiemark startte het officiële programma in de goedgevulde Harry Prinszaal. Ook ditmaal waren er weer enkele tientallen online deelnemers, wat het totaal aantal luisteraars op zeker 100 bracht. De aftrap werd verzorgd door Peter van Velzen van het Ministerie van LNV, lid van de Stuurgroep Markermeer-IJmeer (SMIJ). Het streefbeeld van de natuur in het Markermeer-IJmeer en het bijbehorende Toekomst Bestendig Ecologisch Systeem( TBES) is door hem toegelicht.

De afgelopen tijd is er veel onderzoek gepubliceerd, en het plenaire ochtendprogramma kende dan ook twee inhoudelijke verhalen.

Levend Markermeer door Marcel van den Berg – projectleider Rijkswaterstaat WVL

Levend Markermeer is een samenwerkingsproject dat een gezamenlijk beeld beoogt te krijgen van het ecologisch functioneren van het Markermeer IJmeer: inzicht en verklaringen voor het functioneren van het Markermeer en advisering over maatregelen ter verbetering in de toekomst.

Marcel toonde de resultaten van het onderzoek Levend Markermeer. Het onderzoek laat zowel goede als wat minder goede resultaten zien. Naar het voedselweb in het Markermeer is verder onderzoek gedaan. Het beschikbare voedsel is met name afhankelijk van wat er groeit (algen bijvoorbeeld). Het onderzoek naar het voedselweb heeft het model Ecopath gebruikt om systematisch en analytisch inzicht te krijgen. Aanvullend werk is nodig voor een aantal ‘zwakke schakels’.

Eén van de conclusies is dat er een voedseltekort is, wat komt door fosfor-limitatie. Het tekort op de fosforbalans is onderzocht, met name de vraag waar de voedingsstof fosfor is gebleven. In het Markermeer zijn diepe putten gemaakt voor zandwinning, aannemelijk is dat het voedsel (inclusief fosfor) in deze putten bezinkt. Verder onderzoek loopt nog binnen de zandwinstrategie die door het ministerie van IenW wordt getrokken. Er zit ook een positieve kant aan dieptes in het systeem, daar moet dus goed naar gekeken worden.

Marcel geeft vervolgens meer toelichting op de kennisregels/advies die uit het onderzoek zijn gekomen, zie voor meer info de sheets of de kennisregels (via Helpdeskwater):

• Luwte-advies: hier hoeft niet actief naar gestreefd te worden, er is al veel luwte voorhanden, dit is onderzocht door o.a. naar vogel populaties te kijken.
• Voorzichtig met nieuwe eilanden – voornaamste argument is dat op de plekken waar eilanden worden aangelegd, de slibbodem verdwijnt, terwijl dit ook nodig is voor verschillende type (bodem)organismen.
• Verbeteren water-bodeminteractie – conclusie is dat er nog te weinig kennis en praktische kansen zijn voor het verbeteren van de water en bodem interactie.
• Verbinden met het achterland – meer ruimte voor het meer is de meest kansrijke maatregel.

De samenwerking binnen Rijkswaterstaat en tussen kennisdragende organisaties in een werkgemeenschap heeft ervoor gezorgd dat we zo ver hebben kunnen komen. Velen van hen zijn ook aanwezig op deze Platformdag. Dat maakt dat het wordt gedragen door de gemeenschap, waarbinnen mensen vanuit de inhoud met elkaar verbonden zijn. Hierdoor is meer kennis over het functioneren van het systeem ontstaan. Er is gestart vanuit de inhoud. Gaandeweg zijn mensen vanuit beheer en gemeenten en provincies aangehaakt. Die link maakt de kennis ook bruikbaar.

Het verhaal van Marcel brengt een discussie teweeg over de Natura2000 doelen. De draagkracht voor deze doelen is volgens Marcel momenteel te laag. Algen zijn de belangrijkste producent, maar die hebben een beperkte hoeveelheid voedsel. 50% van het voedsel komt uit het achterland, waardoor opnieuw wordt benoemd dat het koppelen met het achterland kan zorgen voor kwalitatief hoge nutriënten als bron voor het voedselweb. Daarmee functioneren ze als moerasgebieden van natuurlijke meren. Dat is een continue bron, omdat die moerassen immers blijven produceren.

Het onderzoek is gedaan naar de huidige situatie. Het gesprek over de toekomst t.a.v. de Natura2000 doelen moet nog gevoerd worden. Advies van Marcel is om te kijken hoe de productie van algen verhoogd kan worden op een natuurlijke manier. Verbinding met het achterland is hiervoor het meest kansrijk.

Klik op deze link voor alle documentatie van Levend Markermeer.

Toekomstbestendig Ecologisch Systeem (TBES) & de Natuurthermometer door Maarten Mouissie (destijds Sweco)

Maarten heeft samen met Mark Grutters de afgelopen jaren de natuurthermometer ontwikkeld in opdracht van de SMIJ om TBES te realiseren. Maarten geeft een beeld van hoe het systeem zich heeft ontwikkeld in de afgelopen jaren.

Natuurthermometer

De natuurthermometer maakt gebruik van data van onder andere KRW, Levend Markermeer en KIMA. Dit is gevisualiseerd als een thermometer zodat je beeld hebt bij hoe het gaat met het Markermeer. Thermometer stand 1 geeft aan dat de doelen worden gehaald, dat wordt geïllustreerd met de kleur groen, eronder kleurt het rood.

De natuurthermometer wordt iedere drie jaar uitgelezen. Na negen jaar onderzoek is er een trendanalyse gedaan. Er zijn drie thermometers met voornamelijk behoudsdoelen vanaf 2004. Maarten licht toe wat de resultaten zijn op deze doelen.

• Natura2000doelen (habitatsoorten en typen met daaronder per soort een thermometer). Voor N2000 is er een gemengd resultaat, het ene gaat goed (kale grondbroeders bijvoorbeeld), maar met de aalscholvers en futen gaat het wat minder. Zie ook de presentatie en het rapport natuurthermometer, te vinden op de website: www.markermeerijmeer.nl.
• KRW-doelen. Voor de KRW is nog een flinke opgave. Fysisch/chemisch voldoen aan de norm.
• TBES-doelen. Voor TBES systeemcondities zijn bijvoorbeeld arealen benoemd. Werkt op iets andere manier dan N2000 en KRW. Als iets is gerealiseerd (vb. land-water overgangen) dan ontstaat er een plus.

Het betreft met name oppervlak habitattypes, dit zegt niet veel over de kwaliteit van deze habitats.

Trendanalyse

De belangrijkste oorzaken van de trends zijn in een kwadrant weer te geven. Endogeen/exogeen versus positief/negatief. Dit leidt tot knelpunten. Zie de sheets voor meer toelichting. Voor TBES hebben land-waterovergangen zoals Houtribdijk, Trintelzand en Marker Wadden een behoorlijke bijdrage geleverd aan meer areaal land-waterovergangen.

Er is ook gekeken naar vergund gebruik en de ruimtelijke ontwikkelingen sinds 2012. Aanleg van land-waterovergangen creëert ook habitat voor soorten die eerder minder of niet voorkwamen en niet in de N2000-doelen zijn benoemd.

Ook bij de aanleg van deze arealen land-waterovergangen blijft het Markermeer-IJmeer voor 90% bestaan uit open water.

Binnen ‘Water en Bodem Sturend’ wordt aangegeven terughoudend te zijn met eilanden. Hoe zorg je dan toch dat het areaal er komt? Denk aan het verruimen van het meer door het koppelen van achteroevers bijvoorbeeld. Ook toekomstige natuurprojecten kunnen bijdragen aan TBES, veel daarvan vinden plaats onder het wateroppervlak.

Belangrijkste conclusie is dat er nog geen TBES is, maar dat er wel stappen zijn gezet in de goede richting. Er ligt een behoefte aan meer kennis en monitoring, o.a. langetermijnmonitoring en de restopgave van de systeemcondities van het Markermeer-IJmeer.

De zeepkist

Inmiddels is het een goede traditie geworden dat een ieder die de IJsselmeercommunity iets wil melden, dat kan doen vanaf ‘de zeepkist’.

Water Challenges

De Water Challenges zijn weer van start. Dit jaar zijn er vijf Challenges met diverse vraagstukken waarvoor innovatieve en creatieve oplossingen worden gevraagd.

1. Bouwen met de natuur in het Markermeer-IJmeer
2. Vloedbossen en de onderwaternatuur
3. Quick-scan Achteroevers
4. Large Shallow Lakes en Lagoons, een internationaal netwerk
5. Nieuwe IJssel- en Vechtdelta

Tijdens de Verenigde IJsselmeertop op 28 september zullen de creatieve oplossingen via filmpjes worden getoond en zal de prijsuitreiking plaatsvinden.

Ook op de planning staat een Deltatour met een landing op de volgende Platformdag op 5 juli aanstaande. Een groep jonge professionals reist één week van Noord naar Zuid-Nederland via de Delta’s. Roel Doef is hiervoor aanspreekpunt en contactpersoon.

IJ-team

Jandirk Hoekstra vertelt over het IJ-team dat sinds begin 2023 van start is in het IJsselmeergebied. Dit is een inspiratieteam voor actuele lopende projecten in opdracht van BPIJ. Het IJ-team wordt in een vroeg stadium betrokken bij projecten om te kijken naar de samenhang in ruimte, functies en tijd. Het is een divers team van ongeveer tien personen. Ze zijn begonnen met het project Klimaatbuffer en het Ketelmeer. Daarnaast de gaat het IJ-team kijken naar de Friese dijken, Zandwinstrategie en is een casus in de Randmeren ter overweging.

Het IJ-team werkt vanuit de principes van de Handreiking Omgevingskwaliteit, waarin ook de 10 gouden regels van Frits Palmboom zijn opgenomen.

Mochten er nog projecten zijn die in een vroeg stadium zitten: het IJ-team kan iets extra’s leveren, heeft veel expertise. Er wordt graag meegedacht over de samenhang. U kunt zich melden via de website of bij Jandirk Hoekstra.

Kenniscommunity IJsselmeergebied

Koen Kaffener vertelt kort dat er momenteel wordt gewerkt aan het versterken en beter faciliteren van de kenniscommunity in het IJsselmeergebied. Dit doen we mede door een online platform waar kennisproducten vindbaar zijn, een kennisetalage. Het is nadrukkelijk géén archief maar toegang tot de beschikbare kennis over alle thema’s van het IJsselmeergebied.

In het kort:

• Biedt veel potentieel voor gelijkwaardige (bestuurlijke) besluitvorming als wel kennisdragers;
• Werken momenteel aan kennisetalage voor borging en organisatie kennis;
• Kennisontwikkeling en monitoring M-IJ wordt hierin meegenomen/opgenomen.

Voor meer informatie kunt u terecht bij Koen Kaffener (Min. IenW)

Workshop Levend Markermeer (vervolg op de presentatie)

Nuttig om in klein comité nog zaken toe te lichten en uit te leggen. Sommigen blijven angst zien dat eilanden onterecht “on hold” gezet zijn. Het is vooral verschil van inzicht in welke (natuur)waarden je belangrijk vindt.

Middagprogramma

Na een uitgebreide netwerklunch en een bezoek aan de informatiemarkt was er in de middag ruimte om deel te nemen aan een aantal inhoudelijke workshops. Een terugkoppeling van twee workshops:

Workshop prioritering kennisvragen Markermeer
In de workshop kennis is aan de deelnemers gevraagd om kennisvragen te prioriteren en aan te vullen. Verder is er gesproken over wat er nodig is voor de beantwoording van de belangrijkste vragen. De deelnemers waren van diverse pluimage, van nieuw in het kennisveld tot zeer ervaren in monitoring, kennis en beheer. Ook over het delen van kennis was de oogst interessant. Het was een prettige, actieve en interactieve workshop, met compacte groepen deelnemers èn met resultaat.

Afronding

In de afronding van de dag werd geconcludeerd dat het onderwerp enorm leeft. De resultaten van het recente onderzoek leidde tot nieuwe inzichten en dynamische gesprekken, zowel plenair als in de workshops. Vanuit de zaal wordt geconstateerd:
We kunnen elkaar goed vinden, men is goed op de hoogte en we kunnen goed benoemen wat er nodig is. Daar dragen dit soort dagen ook aan bij. Complimenten aan de deelnemers.

Dan stapt Frans de Nooij nog even op de zeepkist, zijn pleidooi:
Wat nog ontbreekt is een plan voor het onderwaterlandschap. Hiervoor is nog niets geregeld.

De volgende Platformdag is op 5 juli, wederom in Lelystad. Het thema: het IJsselmeergebied in een keten van Delta’s.